Marcin Lutomierski
Głośne czytanie dzieciom.
O zaletach codziennego czytania dzieciom mówi się dziś wiele w różnych kręgach. A jednak nigdy dość przypominania, zwłaszcza że czasem dorośli wprowadzają substytut tej czynności w postaci wyświetlania internetowych lub telewizyjnych filmów animowanych powszechnie, a często niesłusznie, nazywanych bajkami.
Czytanie a rozwój
Nic nie jest w stanie zastąpić czytania dzieciomutworów literackich. Czynność ta ma bardzo korzystny wpływ na różne sfery rozwoju małego słuchacza już w pierwszych miesiącach, a według niektórych: tygodniach, po narodzinach (oczywiście, mowa tu o najprostszych rymowankach).
Po pierwsze, jest to rozwój emocjonalny. Sam proces czytania buduje przecież więź między czytającym (rodzicem, opiekunem, rodzeństwem, nauczycielem, bibliotekarzem czy innym dorosłym) i dzieckiem, które czuje się dowartościowane przez poświęcenie mu uwagi. Słuchanie książek literackich rozwija także umiejętności komunikowania swoich emocji, a nierzadko pomaga w radzeniu sobie z nimi. Szczególnie pomocne są tutaj baśnie (bajki magiczne), bajki terapeutyczne i opowiadania.
Po drugie, jest to rozwój umysłowy. Czytanie dzieciom różnych utworów – zwłaszcza poezji i baśni – rozwija kulturę żywego słowa, wzbogaca słownictwo, ale też uczy koncentracji uwagi, słuchania ze zrozumieniem i myślenia przyczynowo-skutkowego oraz krytycznego, a także – czego nie zastąpi inna
rozrywka – rozwija wyobraźnię.
Po trzecie, jest to rozwój moralny, który polega przede wszystkim na rozpoznaniu i utrwaleniu wiedzy o uniwersalnych wartościach, a także na rozwijaniu empatii zarówno wobec ludzi, jak i świata przyrody. Nie do przecenienia w tym zakresie są bajki – szczególnie klasyczne i magiczne.
Po czwarte, jest to rozwój społeczny. Najkrócej rzecz ujmując, można stwierdzić, że czytanie różnych utworów literackich uspołecznia młodego odbiorcę, gdyż pokazuje mu problemy innych ludzi, zachęca do poznawania świata i stanowi inicjację literacką.
Noosfera literacka
Zaczerpnięty z filozofii termin noosfera oznacza nową rzeczywistość i ma zastosowanie w opisywaniu świata małego dziecka. W odniesieniu do literatury obejmuje zarówno treść dzieła, jak i jego konkretyzacje, czyli obrazy, refleksje, idee – kształtowane właśnie przez literaturę. Jest swoistym mikrokosmosem, a zarazem strefą ochronną, jaką tworzy literatura wokół dziecięcego odbiorcy. Na literacką noosferę składają się teksty do gier i zabaw niemowlęcych, kołysanki, wyliczanki, proste bajeczki, wiersze liryczne, bajki, poematy, opowiadania oraz grafika dziecięcych książek, jak również czytelnicze rytuały i ceremonie oraz dziecięcy teatr. Noosfera buduje pierwsze doświadczenie świata i posiada niezwykle cenne właściwości: integrujące i inspirujące.
Pomoc w mediach
Dobrym przewodnikiem po świecie lektur dla młodych słuchaczy są media (niezbyt liczne) specjalizujące się w tej problematyce. Cenne dla dorosłych mogą okazać się treści następujących czasopism:
„Guliwer. Czasopismo o książce dla dziecka”, „Nowe Książki” (dział: Dla młodzieży), „Ryms. Kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży”, a także najdłużej ukazujący się w Polsce tytuł dla młodego odbiorcy –„Świerszczyk. Magazyn dla dzieci”, który od wielu lat
publikuje wartościowe utwory współczesnych polskich autorów. Wartościowe propozycje lekturowe zarówno z kręgu klasyki, jak i współczesnych autorów dla dzieci można również odnaleźć w serwisach internetowych, przede wszystkim: calapolskaczyta-dzieciom.pl, czasdzieci.pl, ibby.pl, qlturka.pl, ryms.pl.
Niezastąpione bajki
W głośnym czytaniu dzieciom atrakcyjne i zarazem cenne są różnego typu bajki. Należy jednak podkreślić, że za tą nazwą kryją się bardzo zróżnicowane utwory, dawniej adresowane głównie lub tylko do dorosłych… Bajka jest gatunkiem nadzwyczaj bogatym w typy i odmiany (badacze, autorzy i czytelnicy nie są zgodni w sprawie terminologii). Moim zdaniem warto zwrócić uwagę przede wszystkim na:
– bajki klasyczne, nazywane też krótko bajkami (zwykle z bezpośrednio sformułowanym morałem), np.: utwory pierwszego polskiego
bajkopisarza dla dzieci, autora m.in. Chorego kotka – S. Jachowicza,
– bajki ajtiologiczne (opowiadające o urządzaniu świata, pochodzeniu ludzi, zwierząt i roślin); rozproszone w wielu zbiorach bajek ludowych i literackich, np.: M. Berowska, Dlaczego mewy są białe (w książce Usypianki. Sto bajek), opowieści indiańskie – S. Okh, Biały Mustang czy antologia Baśnie z gór 68nr 11–12/2020
Kultura
– bajki terapeutyczne (uwaga: nie zawsze tak nazwane utwory są w istocie bajkami), np.: M. Molicka,Bajki terapeutyczne; J. Śniarowska, Już się nie boję. Bajki terapeutyczne dla przed-szkolaków,
– echobajki (zabawne i pouczające nowe opowieści odwołujące się do starych motywów),np.: R. Jędrzejewska-Wróbel, Maleńkie Królestwo królewny Aurelki; O. Lallemand,O wilku, który trafił do Baśniowego Lasu.
Warto sięgać do tej bogatej i zróżnicowanej twórczości, która posiada zarówno walory literackie, jak i wychowawcze, ludyczne czy nawet terapeutyczne.
Praktyczne wskazówki
Znając pozytywne aspekty głośnego czytania dzieciom literatury, warto pamiętać, że:
– czynność ta powinna być codzienna (rytuał) i zajmować minimum 20 minut,
– głośne czytanie jest formą interpretacji utworu; na czytającym spoczywa więc odpowiedzialność za wprowadzenie dziecka w świat
literatury,
– sposób głośnego czytania powinien być dostosowany do jego okoliczności (miejscei pora), tematyki utworu, i – oczywiście –
wrażliwości dziecka,
– czytanie dzieciom może odbywać się o różnej porze, niekoniecznie tylko wieczorem przed snem,
– czytający powinien być przygotowany na ewentualne pytania dziecka wynikające z lektury lub jej towarzyszące,
– jeśli dziecko powraca do tego samego utworu, należy przeczytać mu go po raz kolejny, może nawet wiele razy (prawdopodobnie coś w sobie przepracowuje dzięki temu utworowi; potrzebuje go),
– głośne czytanie integruje uczestników tego procesu w każdym wieku; wbrew pozorom nie musi być ono zaniechane w momencie, gdy dziecko zacznie czytać samodzielnie (choć nie może wyręczać dziecka w lekturze szkolnej).
Czytajmy więc dzieciom i sobie – niezależnie od wieku.
Dr Marcin Lutomierski–literaturoznawca, pracuje w Wydawnictwie Naukowym UMK oraz na Wydziale Humanistycznym UMK, jest członkiem m.in. Polskiej Sekcji IBBY – Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych.
Polecane opracowania:
Gajewska M. i in.,Książką połączeni, Kraków 2018.
Koźmińska I., Olszewska E.,Wychowanie przez czyta-
nie, Warszawa 2011.
Ungeheuer-Gołąb A., Chrobak M. (red.),Noosfera
literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez
literaturę dla dzieci, Rzeszów 2012.
.png)